Op donderdag 15 mei organiseerde het Gebruikersplatform Bodemenergie het jaarlijkse Nationaal Symposium Bodemenergie. Dit evenement richt zich op eindgebruikers van bodemenergiesystemen maar ook op vertegenwoordigers van overheden, commerciële partijen en andere geïnteresseerden in bodemenergie. Het drukbezochte kennisevent kende een programma met veel verschillende onderwerpen en presentaties. Met dit brede aanbod wil het gebruikersplatform het kennisniveau over bodemenergie in Nederland verbeteren.

De middag begon met de opening door dagvoorzitter Henk van Zoelen. Na zijn woord van welkom gaf hij Katelien van den Berge, programmamanager Collectieve Warmte Amsterdam (CWA), de gelegenheid om diverse voorbeelden van bodemenergieprojecten te tonen. Na een periode in het buitenland te hebben gewerkt, was zij actief in Rotterdam. Daar werkte zij aan de realisatie van grote energieprojecten, zoals op Zuid, het gebied rondom Ahoy, maar ook in de buurt van Rijnhaven, waar de komende jaren enorm veel nieuwbouw wordt gepleegd. Zij vertelde over haar ervaringen met de aanleg van WKO-systemen, maar ook over smart thermische netwerken en koppelingen met energiewinning uit rioolwater en oppervlaktewater. Sinds enige tijd werkt Van den Berge in Amsterdam waar zij betrokken is bij de realisatie en uitbouw van de energiesystemen op Centrumeiland en Strandeiland.

Bewoners vroegtijdig meenemen

Centrumeiland is een zelfvoorzienend eiland waar sinds 2017 een lage temperatuur warmtenetwerk de woningen van energie voorziet. Het net wordt gevoed door warmte- en koudeopslagsystemen. In 2020 ging de exploitatie van start, maar dit ging zeker niet van een leien dakje. Het energiesysteem leidde tot een hoop onrust onder de bewoners. Volgens Van den Berge is dat door de initiatiefnemers onderschat. Het is een utopie dat je iedereen meekrijgt en kunt ‘heropvoeden’. Diezelfde ervaring had men ook op Strandeiland in Amsterdam. Op dit eiland is geen gasaansluiting mogelijk, dus moet iedereen met een warmtepomp zijn woning verwarmen en koelen. Maar niet iedereen wilde meedoen met een aansluiting op het collectieve warmte- en koudenetwerk. Daarmee wordt de businesscase heel erg lastig, zo gaf zij aan. Volgens Van den Berge is het daarom enorm belangrijk om bij dergelijke gebiedsontwikkelingen al heel vroegtijdig alle partijen mee te krijgen. Vaak gaat het om projectontwikkelaars bij nieuwbouw, maar als er bestaande bewoners of gebruikers zijn, dan zijn ook gesprekken met hen cruciaal voor het wel of niet slagen van een project. Het is veel belangrijker dan de technische randvoorwaarden. Als er al technische obstakels zijn, dan zijn het met name het ruimtebeslag en inpassingsvraagstuk. ZLT-netwerken vragen meer ruimte, zowel in de straat als in de woningen. Ruimtegebruik is dus een cruciaal aspect binnen het inpassingsvraagstuk.

Uitreiking WKO Duurzaamheid Award

Een jaarlijks hoogtepunt van het symposium is de uitreiking van de WKO Duurzaamheid Award. Ook dit jaar werden vanuit de 22 inzendingen weer drie bijzondere projecten met hun beheerders genomineerd. Zo was er lof voor Jeffrey van Dun, assetmanager bij de Efteling, en John van den Boom, hoofd contracten bij Kuijpers. Zij zijn verantwoordelijk voor de WKO-installatie van het gebied Anderrijk in de Efteling. Dit systeem draait sinds 2023 en reduceerde daarmee het totale gasverbruik in het attractiepark met 20%. Ton Fleuren (NMM Company) en Mustan Celinkaya (Heijmans) werden genomineerd met hun WKO-installatie die het Nationaal Militair Museum al sinds de bouw van duurzame warmte en koude voorziet. Maar de prijs ging dit jaar naar Ap Borsje (clustermanager bij de Universiteit van Amsterdam) en Arjan van Grunsven (technisch adviseur bij DNA Duurzaam). Het tweetal kreeg deze prijs voor hun toewijding aan het WKO-systeem voor de Roeterseiland Campus van de Universiteit van Amsterdam. Daar werd twee jaar geleden een tweede centrale toegevoegd waardoor tien van de elf gebouwen op de campus op bodemenergie zijn aangesloten. Borsje en Van Grunsven leveren volgens de jury niet alleen goed werk in het beheer en de optimalisatie van hun systeem, maar houden zich ook actief bezig met voorlichting over en promotie van hun WKO.

 a.s.r. kijkt naar toepassing MTO

Na de feestelijkheden rondom de uitreiking nam Adri Meijdam namens gastheer a.s.r. de deelnemers aan het nationaal symposium mee in haar reis om het hoofdkantoor elk jaar iets duurzamer te maken. Hij vertelde dat a.s.r. de ambitie heeft haar hoofdkantoor in Utrecht in 2050 volledig autarkisch, dus standalone van elk type energienet, te laten functioneren. Dat betekent dat a.s.r. steeds zoekt naar nieuwe stappen in het verduurzamen van het gebouw. Een van de mogelijke verbeteringen is de inzet van de WKO voor opslag van hogere watertemperaturen. Deze zogeheten Midden Temperatuur Opslag (MTO) maakt het mogelijk om warmte met een temperatuur van 25 tot 50^oC op te slaan. Uit het haalbaarheidsonderzoek dat IF Technology uitvoerde, in de vorm van een Quick Scan, blijkt volgens Rob Kleinlugtenbelt (IF Technology) dat deze vorm van opslag op dit moment nog niet haalbaar is. Hoewel de bodemopbouw goede kansen biedt voor MTO (en HTO), is momenteel te weinig duurzame warmte beschikbaar om op te slaan. Op termijn zou die mogelijkheid wel kunnen ontstaan, en is het goed om daar in de huidige bedrijfsvoering alvast op in te spelen. Ook kan het belangrijk zijn om met omliggende gebouwen en bedrijven samen te werken.

Na de pauze, waarin onder het genot van koffie, thee en prachtige accordeonmuziek gespeeld door dagvoorzitter Henk van Zoelen een demonstratie plaatsvond van de WKO-tool, werd het programma hervat met negen verschillende parallelsessies. Benieuwd naar wat hier besproken werd?

Lees dan hier het volledige verslag van het Nationaal Symposium Bodemenergie. 

De handouts van de presentaties zijn hier te downloaden:

Adri Meijdam en Rob Kleinlugtenbelt
Anko Smit
Bernard Gijsberts en Jan Pieter Mannschot
Dennis Verschoor
Gerbert Hengelaar
Henk van Zoelen
Ilonka Marcelis
Ivo Everts en Henk van Zoelen
Katelien van den Berge
Lieneke Stam
Mark Netten en Marcella Meijdam
Robert Jan van Egemond